Door Jochen Schoofs
Als leerkracht maak je dagelijks keuzes. Zoals wanneer je besluit een bepaald onderwerp extra te herhalen omdat de leerlingen er moeite mee hebben. Dit gaat dan wel ten koste van andere zaken. Je kunt je tijd immers maar eenmaal besteden. Dit schooljaar besloot Lindinha van de Riet-Moreira meer aandacht te geven aan digitale geletterdheid in haar klas. Hoewel er nog geen wettelijk vastgelegde kerndoelen voor zijn, ondervond ze tijdens het lesgeven wel direct het belang van dit nieuwe schoolvak. Tegelijkertijd merkte ze dat ze daardoor minder tijd overhield voor andere vakken: “Om leerlingen digitaal vaardig te kunnen maken, heb ik de vakken verkeer en Engels een beetje moeten laten vallen.”
Juf Lindinha geeft les aan groep 5 op BS De Weier in Almelo. Vanmiddag staat een les digitale geletterdheid over programmeren gepland. Maar hoe maak je leerlingen van groep 5 nu duidelijk wat programmeren is? Daarvoor geeft Lindinha haar klas een serie korte instructies: “Ik ga jullie nu programmeren net zoals je een computer zou programmeren.” Door ze commando's te geven over het uit- en aantrekken van hun schoenen en sokken, wil ze hen na laten denken over programmeren.
Eerst zegt ze: “Trek 1 schoen uit.” Vervolgens geeft ze de leerlingen de instructie dat ze ook hun sok moeten uittrekken. Daarna zegt ze: “Trek je schoen aan.” Ze sluit af met: “Trek je sok aan.”
De leerlingen beginnen te lachen en Lindinha vraagt wat er mis ging. Een van de leerlingen krijgt vervolgens de opdracht om de programmeerfout te corrigeren.
Doordat de leerlingen 'verkeerd geprogrammeerd' zijn, eindigen ze met hun sok over hun schoenen.
“Zodra ze een Google Doc moeten openen, is het paniek”
Sinds dit schooljaar werkt Lindinha met de methode van Faqta voor digitale geletterdheid. Van tevoren dacht ze dat haar leerlingen al over behoorlijke digitale vaardigheden zouden beschikken, maar dat viel haar tegen. “Ze zijn heel vaardig in het gebruik van social media. Maar zodra ze een Google Doc moeten openen, is het paniek!” zegt ze terwijl ze haar handen omhoog steekt. "Kopiëren en plakken? Een tekst selecteren is lastig. Eén woordje lukt nog wel, maar een groter gedeelte…” Wat haar betreft onderstreept dat het belang van het vak: “Dat was voor mij wel een eye opener.”
Thema over cyberpesten naar voren gehaald
Wanneer tijdens een les mobiele telefoons ter sprake komen, komt Lindinha erachter dat een groot deel van haar leerlingen al een eigen telefoon heeft. Een veel groter deel dan ze had verwacht. En dat de leerlingen in verschillende Snapchat-groepen zitten bijvoorbeeld. “Ik zag een thema over cyberpesten. Toen dacht ik: het lijkt me heel goed om dit nu al te doen.”, vertelt ze over hoe ze de volgorde van de thema’s naar eigen inzicht aanpast. “Je wilt het probleem tackelen voordat het gebeurt. Of in ieder geval besproken hebben. Helemaal voorkomen, kun je het nooit.”
Waarom is het zo belangrijk al in het primair onderwijs aandacht te besteden aan digitale vaardigheden? Op SLO.nl wordt het uitgelegd.
Mediawijsheid is een van de vaardigheden die leerlingen leren bij digitale geletterdheid naast digitale informatievaardigheden, computatational thinking en praktische ICT-vaardigheden.
“In groep 7 zou ik echt een probleem hebben”
Al vindt Lindinha digitale geletterdheid erg belangrijk, ze ziet nog niet hoe het vak altijd de aandacht kan krijgen die het verdient. “Kijk, rekenen en taal moet gewoon echt. "Daarnaast kun je in groep 5 nog wel wat keuzes maken”, legt ze uit. “Maar in groep 7 bijvoorbeeld zou ik echt een probleem hebben.” Het is nog niet zover, maar over niet al te lange tijd zal digitale geletterdheid een verplicht vak worden. Dit moet dan in het al volle curriculum worden verweven. “Ik zou niet weten hoe je het dan zou moeten verwerken in je programma. Je moet de klas voorbereiden op de entreetoets, etc.”
Digitaal vaardig zijn is echt een noodzaak
Omdat je in de samenleving tegenwoordig niet meer zonder digitale vaardigheden kunt, gaat Lindinha er volledig voor. En ze ziet hoe leuk de leerlingen het vinden. “Alles wat met computers, tablets en smartphones te maken heeft, vinden ze interessant.” Tijdens de les is dan ook goed te zien hoe gemotiveerd de leerlingen zijn voor het vak digitale geletterdheid. Ook omdat ze merken dat ze er echt iets aan hebben. Maar het zijn niet alleen de techniek en de mogelijkheden die dat biedt, wat de leerlingen boeit. “Bij de les over fake news gingen ze ook echt aan”, vertelt Lindinha. Tijdens die les gaan de leerlingen zelf een fake news-artikel schrijven. Daarbij staat de vaardigheid mediawijsheid centraal. “Toen waren ze echt verontwaardigd.”
Bij het vak digitale geletterdheid maken de leerlingen kennis met programmeren en leren ze wat programmeren inhoudt.
Sommige onderwerpen zijn nog wel echt lastig voor sommige leerlingen. Het ‘als.. dan…’-principe bij programmeren bijvoorbeeld. “Misschien zijn ze daar nog wat te jong voor. Voor kinderen die het wel kunnen, is het echter heel leuk om daar mee bezig te zijn.”
Je bespaart ook tijd bij andere vakken
Ondanks dat het programma nog drukker wordt, ziet Lindinha wel dat de leerlingen er echt iets aan hebben. Ze kunnen nu met Google Docs werken. Hierdoor vinden ze het schrijven van een opstel leuker. Daarmee probeert ze andere leerkrachten ervan te overtuigen dat het vak voor leerlingen echt iets toevoegt, dat het toepasbaar is en ze er ook iets aan hebben bij andere vakken. In dit geval hoeft ze bijvoorbeeld bij andere vakken geen aandacht te besteden aan het werken met een Google Docs. Later leren de leerlingen ook hoe ze een presentatie moeten maken. Zo bespaart het ook tijd. “Als dit duidelijk wordt voor andere leerkrachten, hoop ik ze mee te krijgen.”
Bij digitale geletterdheid kun je met je leerlingen mee leren
De onderwerpen zijn niet alleen voor de leerlingen soms lastig. Digitale geletterdheid is een nieuw vak; je hebt het niet op de pabo gehad. Daarom kan het voor leerkrachten ook ingewikkeld zijn om te geven. Gelukkig gaat het Lindinha gemakkelijk af. “Wat ze nu in groep 5 leren over programmeren lukt me wel. Al moet ik het natuurlijk wel voorbereiden.”
Ze is ervan overtuigd dat ook de leerkrachten die zelf niet of nauwelijks digitaal vaardig zijn, het vak kunnen geven. “Er zijn collega’s die moeite hebben met het werken met een computer. Die weten bijvoorbeeld niet hoe je een document aan een dossier kunt hangen.” Maar dat is volgens Lindinha geen probleem. “Dat is ook het leuke aan een vak als dit”, zegt ze. “Alles staat uitgelegd op het platform. Je zult wel goed moeten voorbereiden wat de leerlingen gaan leren. Vervolgens kun je het als het ware met hen mee leren.”
