Begrijpend lezen: “Wij geloven in willen lezen in plaats van moeten lezen”

Als je alle rapporten moet geloven, staat het het Nederlandse onderwijs er niet goed voor. Recent onderzoek laat zien dat het taal- en rekenniveau van onze leerlingen flink is gedaald ten opzichte van hun leeftijdsgenoten in de rest van de wereld. Logisch dus dat de Onderwijsraad met een advies komt. Immers, hoe ga je je redden in onze maatschappij als je niet fatsoenlijk kunt lezen? Maar na ieder rapport lijkt voor de leerkracht vooral de administratie toe te nemen, terwijl er in de praktijk niet direct iets wordt opgelost. Lotte Steen, content developer bij Faqta, en Miranda Jongewaard, leerkracht op OBS Herman Gorter in Zaandam, benaderen het lezen daarom op een andere manier.

Welk onderzoek en wat is dan het advies van de Onderwijsraad?

Uit het internationale onderzoek PISA blijkt dat 24% van de Nederlandse vijftienjarigen niet het minimale niveau behaalt bij lezen. En dat diezelfde vijftienjarigen significant slechter zijn gaan scoren op alledrie de leesprocessen: informatie opzoeken, begrijpen, en evalueren en reflecteren. Mede daarom kwam de Onderwijsraad in november 2022 met een advies hoe het taal- en rekenonderwijs verbeterd kan worden. In het kort: zorg voor een aanhoudende focus op taal en rekenen. Hoe de Onderwijsraad dat precies voor zich ziet, lees je in het rapport Taal en rekenen in het vizier. De Onderwijsraad adviseert onder meer om taal te verankeren in alle andere vakken en leergebieden. Want alleen taallessen zelf zijn onvoldoende om taalvaardigheden aan te leren. Met andere vakken kun je context en mogelijkheden bieden om kennis en vaardigheden op te doen in taal. 

Overigens, of het echt zo slecht gesteld is met het taal- en rekenonderwijs in Nederland is maar de vraag. Het Centraal Planbureau is op verzoek van het ministerie van OCW gaan kijken of internationale onderzoeken als PISA wel een betrouwbare graadmeter zijn voor de staat van het onderwijs in Nederland.

“Kinderen zijn steeds minder gemotiveerd om te lezen”

Niet alleen de Onderwijsraad maakt zich zorgen over het leesniveau. Die zorgen zijn er dus ook bij de leerkrachten zelf. Juf Miranda ziet het terug bij haar leerlingen. “Er zijn grote verschillen in taalniveau”, zegt ze. Een vak als begrijpend lezen wordt er daardoor niet leuker op. De vraag was alleen wat ze daar aan kon doen. 

Juf Miranda zoekt de moeilijke woorden op in de tekst en laat de leerlingen deze aan elkaar uitleggen.

Lotte is oud-leerkracht en nu een van de onderwijsvernieuwers van Faqta. Zij werkt aan een nieuwe methode voor begrijpend lezen. “Kinderen zijn steeds minder gemotiveerd om te lezen”, vertelt Lotte. Tenminste, er is weinig motivatie om lange teksten te lezen. Want in het rapport van de Onderwijsraad staat ook dat leerlingen weliswaar volop korte tekstjes lezen - berichten op hun smartphone of samenvattende stukjes in schoolboeken - maar tegelijkertijd besteden ze minder tijd aan het lezen van langere teksten of boeken. Het is dus het niet zo vreemd dat het leesniveau achteruit gaat. Het vergroten van de leesmotivatie werd daarom een van de speerpunten bij het ontwikkelen van de nieuwe begrijpend lezen-methode van Faqta.

Gemotiveerde lezers begrijpen teksten beter

Toen de school van Miranda op zoek ging naar een nieuwe methode voor wereldoriëntatie, had zij ook een andere wens: “Ik wilde het liefst een methode waar ook begrijpend lezen bij zou zitten.” Voor wereldoriëntatie koos de school voor Faqta. Op dat moment nog zonder begrijpend lezen. Toen in 2022 de pilotversie voor de nieuwe begrijpend lezen-methode startte, meldde Miranda zich dan ook direct aan. Ze werkt met haar klas nu enkele maanden met Faqta Lezen en is enthousiast: “Er is een koppeling tussen wereldoriëntatie en begrijpend lezen. Dit is wat we wilden.”

De leerlingen gaan op zoek naar verwijswoorden en woorden die ze niet begrijpen.

“Van de onderwerpen bij wereldoriëntatie weten we dat leerlingen die leuk vinden”, legt Lotte uit. Bij begrijpend lezen wordt dieper ingegaan op een onderwerp van wereldoriëntatie. Door die koppeling te maken, prikkel je de natuurlijke nieuwsgierigheid van je leerlingen. Volgens Lotte begint effectief leesonderwijs dan ook bij die motivatie. “Wij geloven in willen lezen in plaats van moeten lezen”, zegt ze. “Gemotiveerde lezers begrijpen teksten beter.” 

Juf Miranda: “De leerlingen zijn nu bewuster en intensiever met de stof bezig.”

“Bij wereldoriëntatie gaat het over natuur en bij begrijpend lezen ook. Als de verschillende vakken thematisch met elkaar verbonden zijn, blijft het beter hangen”, vertelt Miranda over haar eerste ervaringen met de nieuwe methode voor begrijpend lezen. Het toeval wil dat op dit moment ook de taallessen een natuurthema hebben. “Nu is alles geconnect. De leerlingen zijn bewuster en intensiever met de stof bezig.”

Dieper tekstbegrip voor alle leerlingen

In de klas leest juf Miranda samen met de leerlingen een stappenplan over hoe een spaghettibrug te bouwen. Eerst doet ze voor hoe de leerlingen de tekst moeten lezen, daarna gaan de leerlingen zelf aan de slag met de tekst. Ze gaan op zoek naar verwijswoorden, woorden die ze niet begrijpen en proberen de verschillende stappen samen te vatten. Een van de leerlingen: “Ik vind het eigenlijk wel leuk, al die sterretjes en streepjes zetten.”

Nu de leerlingen begrijpen hoe het stappenplan in elkaar zit, kunnen ze aan de slag met het bouwen van de spaghettibrug.

Lotte: “Door vaak te herlezen, de close reading-aanpak, en aandacht te geven aan woordenschat ontwikkelt iedere leerling een dieper tekstbegrip.” Het zorgt ervoor dat ze beter zijn voorbereid op het leren op de middelbare school én de rest van hun toekomst. Wanneer de spaghettibrug gebouwd gaat worden, herlezen de leerlingen de tekst nog vaak. Ze zijn nog niet klaar als de les is afgelopen. Een leerling houdt de tekst omhoog: “Mogen we hier morgen verder aan werken, juf?”

Meer informatie over begrijpend lezen?

Alle informatie die je nodig hebt over begrijpend lezen hebben we voor je op een rijtje gezet. Bijvoorbeeld uitleg over begrippen als close reading en modeling, maar ook wat je nodig hebt om een goede en leuke begrijpend lezen-les te geven. Je vindt het op Alles over begrijpend lezen.