Onderzoekend leren is je leerlingen vrijheid geven, maar niet volledig loslaten

De klas van juf Chantal leert over de prehistorie en hoe het leven op aarde ontstond. Ter verdieping gaan de leerlingen onderzoek doen naar een dinosauriër. Chantal geeft hierbij duidelijke kaders. “Als ik dat niet doe, is er altijd wel een leerling die dan onderzoek wil doen naar mammoeten bijvoorbeeld.” En ze heeft al bedacht hoe ze met de creatieve vakken aan wil sluiten op het thema: de leerlingen gaan de dino ook tekenen.

Chantal van Schaik is leerkracht op OBS de Horizon. Daar geeft ze les in een unit aan groep 5 t/m 8. Op De Horizon proberen ze zoveel mogelijk thematisch te werken. Bij ieder thema probeer Chantal haar leerlingen onderzoekend te leren. “Het leukste aan mijn beroep vind ik kinderen plezier geven in het leren”, zegt ze. Dat haar leerlingen regelmatig een eigen onderzoek mogen doen en daar veel vrijheid bij krijgen, draagt daar zeker aan bij. Ze neemt op dat moment wel een iets andere rol aan in de klas: “Je moet continu bedenken: ik ben de coach van het leren.”

Chantal geeft haar leerlingen veel vrijheid bij het onderzoekend leren en stelt tegelijkertijd duidelijke voorwaarden.

Keuzes bieden én voorwaarden stellen

“Bij onderzoekend leren moet je de leerlingen vrijer laten dan je misschien gewend bent”, legt ze uit. “Ze moeten zelf een onderzoeksvraag bedenken en op zoek gaan naar informatie.” Ze erkent dat dit soms lastig kan zijn. Wanneer laat je de leerlingen los en wanneer houd je ze bij je? Ze benadert dit heel praktisch door enerzijds keuzemogelijkheden te bieden en aan de andere kant voorwaarden te stellen. Die kaders stelt ze zowel inhoudelijk als wat betreft de uitvoering. Dat begint dus door de onderwerpkeuze te beperken en een duidelijke categorie aan te geven.  

Daarnaast mogen de leerlingen kiezen of ze liever zelfstandig of in duo’s aan hun onderzoek werken: “Ik geef daarbij aan dat dat laatste de voorkeur heeft maar de keuze is aan hen." Als even later drie leerlingen naar de juf komen met de vraag of zij hun onderzoek samen mogen doen, twijfelt ze even. Eerst vraagt ze de leerlingen verantwoordelijkheid te nemen: “Ik denk echt dat jullie dat met zijn drieën kunnen. Maar ik ben wel bang dat het iets te gezellig zou kunnen worden.” De leerlingen kijken elkaar aan en knikken. “Op dat moment is het aan de leerkracht om te bepalen welke mate van vrijheid je biedt”, legt Chantal uit. “Ik vraag ze wat te doen als ik vind dat het niet goed gaat.“ Vervolgens komen de leerlingen zelf met de consequentie die dat zou hebben: “Dan moeten we het met iemand anders samen doen of alleen.”

Aan het eind moeten de leerlingen hun onderzoek presenteren. Hoe ze dat doen, mogen ze zelf weten. Dat wil zeggen, dit wordt eveneens ingekaderd. De leerlingen kunnen kiezen uit het maken van een werkstuk in Word, een presentatie met behulp van Powerpoint of ze mogen een muurkrant maken. “Maar zo kan iedere leerling wel kiezen wat het beste past.”

Coachend lesgeven

Doordat het voor de leerlingen duidelijk is wat de voorwaarden en mogelijkheden zijn, kan Chantal op een andere manier lesgeven. Ze is wanneer de leerlingen aan het werk zijn, meer een coach. Differentiëren wordt er gemakkelijker door. Voor de ene leerling is het eenvoudig om zelf een dinosauriër uit te kiezen om meer over te leren; een ander heeft daar nog moeite mee. Een poster met verschillende dino’s aan de themamuur biedt in dit geval uitkomst. Samen met een leerling kiest ze er daar een van uit.

Samen de leerling gaat Chantal op zoek naar een dino om verder onderzoek naar te doen.

Houvast bieden

Voordat de leerlingen starten heeft Chantal verschillende hulpbladen klaargelegd. Daarop kunnen de leerlingen stapsgewijs lezen hoe ze een presentatie voorbereiden of een poster maken. Hoe ze die presentatie kunnen maken, heeft ze een keer voorgedaan. “Pak een onderwerp waar je zelf veel van weet en laat in korte stappen zien hoe jij een presentatie zou maken.” Al kunnen de leerlingen nog zo goed zelfstandig leren, ze hebben wel een bepaalde input nodig, vindt ze. “Als je die basis hebt gelegd, komen de kinderen spelenderwijs wel verder.” 
Een ander handig hulpmiddel om je leerlingen te helpen bij het onderzoekend leren, is het vragenmachientje. Het ondersteunt hen bij het formuleren van betekenisvolle onderzoeksvragen en het structuren van hun denkproces.  

Waarom zouden we alleen naar de cijfers kijken?

Hoewel de ontwikkeling bij haar leerlingen natuurlijk het belangrijkste is, staat Chantal zelf evenmin stil. “Ik ben steeds op zoek naar iets nieuws om het traject van de leerlingen te begeleiden.” Vaak zitten leerkrachten volgens haar nog te veel op het product: iedereen doet hetzelfde, op hetzelfde moment en op dezelfde manier. Dat hoeft niet, vindt ze: “Ik zie mezelf als begeleider van het leerproces. De leerlingen komen echt vanzelf wel bij het product.”

Natuurlijk wordt er door Chantal uiteindelijk naar de resultaten gekeken. Maar met een kanttekening: “Hoe ga je met die resultaten om? Evalueer je alleen op het product of kijk je naar hoe dat is neergezet?” Ze ziet dat er vaak een cultuur heerst waarbij er alleen maar naar de cijfers voor rekenen en taal wordt gekeken. “Ga je daarin mee of ga je onderbouwen wat je vindt? Er zijn ook leerlingen die fantastisch zijn in Engels en bijna tweetalig spreken of fantastische werkstukken maken.”

Onderzoekend leren met Faqta

Op het leerplatform van Faqta vind je diverse hulpmiddelen die je ondersteunen om onderzoekend leren een plek te geven in de klas. Onze jaarplanning voor onderzoekend leren is daar zelfs helemaal op ingericht.