De jongste burgers goed voorbereid de maatschappij in

Burgerschap is een begrip dat niet meer weg te denken is uit het onderwijs. Sinds 2005 staat in de wet dat scholen verplicht zijn om burgerschapsonderwijs te geven. De ervaring leerde dat het voor veel scholen niet altijd duidelijk was wat daaronder precies verstaan werd. Inmiddels zijn de kerndoelen in concept opgeleverd. Daarin staat hoe burgerschapsvorming geïnterpreteerd moet worden. Voel jij je al vertrouwd met het lesgeven in burgerschap? In dit artikel laten we zien wat burgerschap inhoudt en hoe je dat vorm kunt geven in de klas. Uiteraard met praktische voorbeelden.

Even opfrissen: wat is burgerschapsvorming?

Door middel van burgerschap help je jouw leerlingen aan kennis en vaardigheden waarmee ze actief deel kunnen nemen aan onze samenleving en daar een positieve bijdrage aan kunnen leveren. Kort gezegd is burgerschapsvorming een manier om leerlingen de basiswaarden van de democratische rechtsstaat aan te leren en hen te laten oefenen in democratisch burgerschap. Die basiswaarden zijn ontleend aan de Grondwet en de universeel geldende fundamentele rechten en vrijheden van de mens. In het onderwijs ligt de focus daarbij op:

• vrijheid van meningsuiting
• gelijkwaardigheid
• begrip voor anderen
• verdraagzaamheid
• autonomie
• verantwoordelijkheidsbesef
• het afwijzen van onverdraagzaamheid en discriminatie

Leerlingen vergroten zo hun kennis over en ontwikkelen respect voor verschillen in:

• godsdienst
• levensovertuiging
• politieke gezindheid
• afkomst
• geslacht
• handicap
• seksuele gerichtheid 

en de belangrijke waarde dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden.

Daarnaast ontwikkelen de leerlingen de bijbehorende sociale en maatschappelijke competenties waarmee ze volwaardig kunnen deelnemen aan de democratische Nederlandse samenleving. Denk hierbij aan leren debatteren, je eigen mening vormen en leren omgaan met mensen die anders denken.

Naast zorgen voor kennisoverdracht speelt de school hierin een belangrijke rol door de leerlingen een veilige plek te bieden om deze competenties en basiswaarden te oefenen.

Burgerschapsvorming in de praktijk

Burgerschap kan op verschillende manieren worden geïntegreerd in het curriculum. Faqta biedt voor groep 1 t/m 8 een lesprogramma aan gericht op burgerschapsvorming volgens de concept kerndoelen. Vanaf groep 4 sluit je hiermee aan op begrijpend lezen. Zo is het onderdeel geworden van een compleet, thematisch samenhangend lesprogramma. Als leerkracht hoef je daardoor minder onderwerpen voor te bereiden en kun je direct aan de slag met de leerdoelen van de verschillende vakken. Voor je leerlingen krijgen de vakken meer betekenis wat hun motivatie ten goede komt. Zo ben je met je klas niet alleen met burgerschapsvorming bezig, maar werk je tegelijkertijd aan bijvoorbeeld taalvaardigheden.

Burgerschap van Faqta is zo opgebouwd dat de leerling dicht bij de eigen belevingswereld begint en steeds verder uitzoomt tot op Europees niveau.

De leerkracht heeft een belangrijk rol bij het werken aan burgerschapsvorming. De leerkracht:

• bevordert actief de autonomie,
• geeft ruimte aan vrijheid van meningsuiting,
• wijst onverdraagzaamheid en discriminatie af en is gericht op gelijkheid,
• speelt in op begrip en verantwoordelijkheidsbesef.

Faqta laat je lesgeven in burgerschap op jouw manier

Net zoals bij onze methode voor bijvoorbeeld wereldoriëntatie kun je in jouw klas werken aan burgerschap op jouw manier. Om je een idee te geven hoe dat eruit kan zien, hebben we hier als voorbeeld lesinspiratie voor groep 6 voor je verzameld. 

In groep 6 leer jij je leerlingen over besluitvormingsprocessen, gezagsdragers, de Grondwet, basiswaarden en de rechtsstaat. Gedurende het thema krijgen ze steeds meer inzicht in het belang van regels en afspraken. Ze raken bewust van het feit dat zij een stem hebben in kwesties en leren hun mening te onderbouwen. Op het leerplatform van Faqta doe je dat met het thema Wat een geregel!

Themamuur

Na afloop van ieder deel maak je samen met je leerlingen de informatie uit dat deel visueel op de themamuur. Zo leren de leerlingen in deel 4 meer over hoe je je mening kunt laten horen, onder andere door te demonstreren. Op de themamuur plak je dan bijvoorbeeld krantenartikelen over verschillende demonstraties. Daarbij geef je natuurlijk ook de definitie van het woord demonstratie. Daarnaast kun je voorbeelden van nepnieuws ophangen, met post-its erbij waarop je uitlegt waarom iets nepnieuws is. 

Werkbladen en opdrachten

In dit thema zijn diverse werkbladen en opdrachten beschikbaar. Voor een opdracht in het doeboek maken de leerlingen een plan om het leven van vluchtelingen in Nederland makkelijker te maken. Daarbij beantwoorden ze vragen als: Wat kan ik zelf doen om de vluchtelingen te helpen? of Wat kan de regering doen om de vluchtelingen te helpen? Deze opdracht kan worden uitgebreid door een plan te maken om de vluchteling-kinderen in de buurt te helpen. De leerlingen kunnen dit plan uitvoeren, bijvoorbeeld met een actie om geld in te zamelen zodat deze kinderen ook kunnen sporten.  

Het thema afsluiten

Als afsluiting kun je de leerlingen in groepjes van drie of vier personen verdelen waarbij ieder groepje zich verdiept in rollen als de burgemeester, de koning of de minister-president. De leerlingen zoeken uit welke taken er bij iedere functie horen. Dit presenteren ze door middel van een powerpoint waarin ze de andere leerlingen meenemen in “Een dag in het leven van…” Hierin komt bijvoorbeeld aan bod hoeveel macht de functie heeft en wat de voor- en nadelen van deze rol zijn. De leerlingen leren hiermee de verschillen tussen de rollen goed kennen. 

Een debat is natuurlijk ook een uitstekende afsluiting voor je burgerschapsthema. Om je leerlingen op weg te helpen, kun je als hulpmiddel een discussieblad gebruiken.

Aansluiten met begrijpend lezen

Binnen hetzelfde thema als bij burgerschap kun je met begrijpend lezen aan de slag met je klas. In het thema Wie is de baas? lezen de leerlingen het verhaal “Wat wil je later worden?” Ze leren voorspellen waar een tekst over gaat en hoe je een verhaal samenvat in een verhaalomslag. Ook lezen over wat onze koning vroeger wilde worden, leren ze hoe je een debat voert en wie de baas is van Nederland.  

Lesinspiratie voor groep 1 t/m 8

Benieuwd hoe je burgerschap (én begrijpend lezen) in de andere groepen vorm kunt geven? Meer lesinspiratie vind je in het artikel Aan de slag met je thema voor Burgerschap & Maatschappij.