Door Jochen Schoofs
Aan alle kanten klinken de alarmbellen over het begrijpend lezen-onderwijs in Nederland. Op het gebied van taal scoren Nederlandse leerlingen beduidend lager dan hun Europese leeftijdsgenoten. Een deel van de oplossing zou kunnen liggen in een andere aanpak van het vak begrijpend lezen. Bijvoorbeeld door close reading een grotere rol te geven. Sinds juf Daphne daar kennis mee heeft gemaakt, is ze om. In het begin kostte het haar wel wat meer voorbereidingstijd. Nu ze er haar weg in heeft gevonden, ziet ze vooral de positieve effecten die het heeft op haar leerlingen.
Daphne Dijkstra geeft les aan groep 7 van CBS de Burcht in Heerenveen. Vorig schooljaar heeft ze haar eerste begrijpend lezen-lessen met de close reading-aanpak gegeven. Vanaf dit schooljaar is close reading een vast onderdeel van de lessen geworden. “Voorheen lazen we een tekst één keer, misschien twee keer, en dan maakten we de vragen.” Een heel normale begrijpend lezen-les, maar wel een les waarbij de leerlingen niet echt tot begrip van de tekst kwamen. Daarom moet je volgens Daphne anders naar een tekst kijken, en dus naar je begrijpend lezen-les: “Als je een tekst goed wilt begrijpen, moet je hem zien als verschillende lagen, die je beetje voor beetje weghaalt waardoor je tot een steeds dieper begrip komt.”
Tijdens de eerste close reading-sessie wordt globaal naar de tekst gekeken: "We scannen de tekst, kijken waar het over gaat."
Bij close reading ga je een tekst drie keer lezen
Daphne legt uit dat bij close reading een tekst drie keer gelezen wordt, steeds op een andere manier, en waarbij je dus tot een steeds dieper begrip komt. De eerste keer leest ze met haar leerlingen de tekst nog oppervlakkig. “We scannen de tekst, kijken waar het over gaat.” Er wordt gekeken naar de titel, wat zeggen eventuele afbeeldingen over de tekst. Het modelen van de tekst voor haar leerlingen is hierbij erg belangrijk: “Je neemt samen de tekst door en laat de leerlingen zien hoe ze een tekst moeten lezen. Welke vragen ze moeten stellen.” Na de eerste keer lezen ontstaat zo een globaal beeld van de tekst.
Bij de tweede keer lezen wordt er al meer op de details ingegaan. Wat betekent dit woord? Zo wordt langzaam ook de woordenschat uitgebreid. Misschien worden al bepaalde leesstrategieën toegepast. In de klas van Daphne doen ze dit door maatjeslezen: “Om beurten lezen de leerlingen een zin. Zo weet ik zeker dat ze de hele tekst lezen.” In deze fase van close reading kunnen de leerlingen elkaar ook helpen, als ze bijvoorbeeld een bepaald woord niet kennen.
Bij de derde les wordt nog dieper in de tekst gedoken en gaan de leerlingen op zoek naar wat de schrijver met de tekst wil zeggen. “Dan gaan we ook wel eens de discussie met elkaar aan”, vertelt Daphne. “Door jezelf af te vragen of je het eens bent met de schrijver. En wat wil die mij dan duidelijk maken?”
Maatjeslezen: de leerlingen lezen tijdens de tweede close reading-les om de beurt een zin.
Kies rijke teksten voor je les
Op deze manier het vak begrijpend lezen geven kan niet met iedere tekst. Daar heb je zogenaamde rijke en complexe teksten voor nodig, teksten waarbij de leerlingen worden uitgedaagd. Dat is volgens Daphne noodzakelijk omdat de leerlingen een tekst drie keer gaan lezen: “Met een best simpele tekst zijn je leerlingen er na één keer wel klaar mee.”
Door close reading toe te passen kan in principe iedere leerling tot een dieper begrip van de tekst komen. “Omdat je de eerste les de tekst samen met ze doorneemt, aan het modelen bent, neem je alle leerlingen mee”, legt ze uit. Mocht een tekst alsnog te lastig lijken, kun je deze natuurlijk ook preteachen een groepje door deze alvast een keer door te lezen en de moeilijke woorden te bespreken. Daarbij kijkt Daphne ook goed naar de klas: “Hebben we al een keer zo’n thema behandeld? Of speelt het onderwerp toevallig bij iemand thuis?” Dat kunnen allemaal aanknopingspunten zijn waarmee een tekst toegankelijker wordt. Daarom geeft ze de begrijpend lezen-lessen vaak ook in hetzelfde thema als wereldoriëntatie. “Het is per keer, per thema en per tekst heel erg kijken naar wat past bij jouw groep.”
Daphne coacht haar leerlingen tijdens het maatjeslezen.
Verschillende verwerkingsopdrachten
De close reading-teksten in de begrijpend lezen-methode gaan niet altijd over een onderwerp dat Daphne zelf zou kiezen. “Maar omdat de lessen al helemaal mooi zijn gemaakt, maak je daar natuurlijk gebruik van.” Voor haar is het ook belangrijk dat het verschillende soorten teksten zijn zoals de ene keer een mythe en dan weer een verhalende of informatieve tekst van een website. Daarnaast vindt ze het een voordeel dat de leerlingen op verschillende manieren de tekst verwerken. Niet alleen door vragen te beantwoorden, maar bijvoorbeeld ook door samenvattingen te leren maken. “Je gaat er ook vaak op een creatieve manier mee aan de slag, zoals door een mindmap te maken of een uitlegtekening.”
Daphne legt uit aan haar leerlingen hoe ze zelf een mindmap kunnen maken.
Zelf teksten uitkiezen
Behalve de teksten uit de methode gaat Daphne ook nog regelmatig zelf op zoek naar teksten voor een begrijpend lezen-les. “Ik haal bijvoorbeeld teksten uit het grote museumboek omdat ik het ook belangrijk vind dat ze leren over kunst.” Dat is overigens niet de enige reden dat ze graag zelf lessen bedenkt. Ze wil zichzelf ook scherp houden: “Een kant-en-klare methode is natuurlijk wel heel makkelijk, maar ik denk dat het ook belangrijk is dat je er zelf actief mee bezig blijft.”
Een nadeel aan begrijpend lezen met close reading is wel dat het intensiever is dan de eerdere begrijpend lezen-lessen die ze gaven. Dan was het een tekst lezen, vragen beantwoorden en klaar. Ook vraagt het in het begin wat meer voorbereidingstijd: “Je wil de tekst echt al een keer gelezen hebben.” Ze kijkt bij de lesvoorbereiding naar wat haar groep nodig heeft, maar ook wat bij haarzelf past om van daaruit een les op te bouwen. “De les zit dan ook beter in mijn hoofd. Ik word er enthousiast van en de leerlingen nemen dat over.”
Op die manier krijgt ze de energie die ze in de lessen stopt, naar eigen zeggen ook weer terug. “De leerlingen zijn enthousiast bezig. Tijdens het nabespreken geven ze bijna altijd terug dat ze het leuk vonden en veel hebben geleerd. Niet alleen over de tekst maar ook hoe ze een samenvatting of mindmap moeten maken.”
Verdiep je in close reading
Daphne heeft, voordat ze begon met de close reading-aanpak te verwerken in haar lessen, eerst een training gehad. Dat heeft haar erg geholpen bij het geven van de lessen. Ze vindt het dan ook noodzakelijk dat je weet waar close reading voor staat, als je een goede les wilt geven, en alles uit de aanpak wilt halen. Bij close reading ga je teksten volgens haar namelijk op een hele andere manier aanvliegen. “Vervolgens ga je kijken hoe je dat in jouw lessen toe kunt passen. Dat het wel bij jou blijft, maar dat je ook stukjes erbij haalt die bij close reading horen.” Van de positieve effecten is ze in ieder geval overtuigd. “Ik denk dat het de beste manier is om alles uit een tekst te halen.” Ze ziet het ook bij haar leerlingen: “Door meerdere keren te lezen en verschillende opdrachten te maken, duiken ze echt dieper in de tekst. Ze krijgen meer tekstbegrip en vergroten tegelijkertijd hun kennis en woordenschat.”
Meer weten over close reading?
In onze whitepaper Close reading helpt je écht te begrijpen wat je leest leggen we uit wat close reading is en wat volgens de volgens ons de voordelen ervan zijn. Dat doen we aan de hand van praktische voorbeelden. In dit document vind je ook een handige checklist die je kunt gebruiken wanneer je zelf op zoek gaat naar geschikte teksten voor jouw begrijpend lezen-les met close reading.